اولین سؤال که مطرحه اینه که این مهارتها هم یه نوعی مهارت حرکتی است چرا اینها رو از اون قبلیها جدا کردند؟ پاسخ اینه که درسته این مهارتها هم حرکتی هستند اما فقط حرکتی نیستند. لازمه این مهارتها مهارتهای شناختی، تمرکز و هماهنگی اعصاب و عضله است که در مهارتهای جابجایی حرکتی که در پست قبل نوشتم اینجوری نیست. یعنی مثلا برای نشستن یا راه رفتن و این موارد خیلی شناخت و ذهن درگیر نیست اما در مهارتهای دستی مثل گرفتن و رها کردن یا مثلا خوردن غذا به صورت مستقل، حواس و تمرکز و هماهنگی لازمه و یک کاری رو کودک با تصمیم انجام میده. بنابراین این مراحل بسیار مهمن هم از نظر حرکتی هم از نظر شناختی و حتی ذهنی. یعنی ممکنه یک کودک از نظر حرکتی همه چیزش مثلا نشستن و راه رفتن و … به موقع باشه اما در این مهارتهای دستی تأخیراتی داشته باشه. این میتونه نشوندهنده اختلال در رشد باشه. مثلا در برخی موارد اوتیسم، همه مراحل جابهجایی حرکتی خوبه، اما به دلیل اختلال در تمرکز و هماهنگی بسیاری از مواردی که در این بخش خواهم گفت مشکل دارند، یعنی یا با تأخیرند یا در برخی موارد اصلا اتفاق نمیافتن.
در جدول زیر مراحل این بعد از رشد رو هم مثل پست قبل در یک جدول خلاصه کردم که در ادامه آوردم.
سن | مرحله رشد | فعالیت کمکی |
حدود ۰ تا ۳ هفته | بسته نگه داشتن دستهایش در اغلب اوقات | انگشت خود را در حالی که او انگشت شما را محکم گرفته بکشید |
حدود ۴ هفته | بسته نگه داشتن دستان | انجام بازیهایی که در آن یکی یکی انگشتان را باز میکنید |
حدود ۶ هفته | باز بودن دستها در بیشتر اوقات | قلقلک کف دست و نوک انگشتان با چیزهای نرم و خز مانند |
حدود ۸ هفته | بیشتر و بهتر باز کردن دستهایش – شروع آگاهی نسبت به دستها | افزایش آگاهی او نسبت به دستانش با در اختیار قرار دادن اشیا نرم |
حدود ۱۲ هفته | گرفتن جغجغه و نگه داشتن چند دقیقهای | بازی با انگشتان – دادن جغجغه به دستش |
حدود ۱۶ هفته | هم زمان تکان دادن دستها و پاها – تکان دادن جغجغه | اشیای جالب توجه |
حدود ۲۰ هفته | قرار دادن هر چیزی در دهان – لذت بردن از مچاله کردن کاغذ | تمرین دادن و گرفتن با او |
حدود ۲۴ هفته | شیء را از دستی به دست دیگر میدهد | شروع به دادن غذاهای دستی کنید |
حدود ۲۸ هفته | چنگ زدن به اشیا و دراز کردن انگشتان خود | تغذیه مستقل را ادامه دهید |
حدو ۳۲ هفته | ایجاد سروصدا با به هم زدن اسباببازیها – پاره کردن کاغذ | چیزی برای صدا در آوردن به او بدهید |
حدود ۳۶ هفته | قرار دادن دو مکعب روی هم کمتر بردن اشیاء به دهان |
انجام بازیهای اشارهای با او مثل شکل ساده قایم باشک تشویق به ساختن |
حدود ۴۰ هفته | برداشتن اشیاء با انگشت اشاره و سبابه | غلتاندن توپ روی زمین – چگونه اشیاء کوچک را داخل ظرفی بریزد |
حدود ۴۴ هفته | به سادگی اشیاء را رها میکند – علاقه به بازیهای دست زدنی | تمرین در رها کردن اشیاء |
حدود ۱۲ تا ۱۴ ماه | خوردن غذا به طور مستقل – خط کشیدن با مداد | غذاهایی بدهید تا با قاشق بخورد |
حدود ۱۵ ماه | برداشتن فنجان و نوشیدن از آن – ساختن برجی با سه مکعب – ورق زدن صفحات کتاب | تمرین برجسازی با او کنید |
حدود ۱۸ ماه | ورق زدن صفحات کتاب – علاقه به زیپ – لذت بردن از نقاشی با انگشت و خط خطی | چیزهایی برای کار با دست به او بدهید |
حدود ۲ سال | باز کردن در با چرخاندن دستگیره – باز کردن در بطریهای شل – پوشیدن جوراب و کفش | تشویق کند خودش لباس بپوشد |
حدود ۳۰ ماه | مهرهها را داخل نخ کنید – درآوردن شلوارک، جلیغه و پوشیدن آنها | ساختن اسباببازیهای پیچیدهتر |
در مورد این موارد هم نکاتی هست که البته خیلیهاش با قبلی مشترکه. مثلا اینکه زمانها رو حدودی نوشتم چون بچهها با هم فرق دارند. تأخیر جزئی نسبت به این زمانا ممکن اتفاق بیفته که جای نگرانی نیست ولی اگر چند مورد با هم اتفاق افتاد با پزشک مشورت کنید.
چند نکته اختصاصی هم در مورد این مراحل هست که مینویسم.
۱- کمک کردن به کودک در این نوع رشد خیلی مؤثره اینه که ستون سوم رو جدی بگیرید.
۲- این نوع رشد مستقیما به رشد ذهنی و هوشی کودک مربوطه. یعنی رشد در این بُعد میتونه نشانه خوبی از رشد ذهنی و توانمندی هوشی بچه باشه. البته تا بچه یه کاری کرد فکر نکنید نخبه است. (حتی اگر هم باشه این تصور میتونه روند رشد اون رو مختل یا دچار چالش کنه که اگر مجالی پیدا کردم در یک پست مفصل در مورد هوش و بچههای نخبه و نوع رفتار با اونها خواهم نوشت.)
۳- وسایل کمکی در این نوع رشد میتونه کمک کنه. البته این لزوما به معنی اسباببازی نیست. مثلا ریختن وسایل پلاستیکی و فلزی خونه جلوی بچه از ۶ – ۷ ماهگی به بعد خوبه البته نه ساتور و گوشتکوب و …! قاشق و لیوانهای فلزی که لبه تیز ندارند و ظروف کوچک پلاستیکی به شرط بهداشتی بودن و … .
۴- اسباببازیهای ساده چوبی از بعد از ۱۰ ماهگی خوبه. اینا هر چی سادهتر باشند بهتره مثلا فقط چند تا مکعب ساده البته از ۱۸ ماهگی به بعد میتونه تنوع در شکل هم پیدا کنه. کتابهای پارچهای برای ورق زدن خیلی جالبه که خودتون میتونید درست کنید (خانوم من یک نمونه خیلی جذابش رو برای بچهها درست کرد که واقعا براشون جالب بود) از حدود ۱ سالگی بازیهایی که یک شکل رو داخل یک سوراخ میکنند یا چیزهایی که مثل سوزن نخه البته سوزن چوبی یا پلاستیکی با یک صفحه پر از سوراخ برای رشد این مهارتها مفیده.
۵- ماشینهای کوچولوی غیر کنترلی که خیلی آهنگ و چراغ و … هم خیلی نداشته باشه که بچه مشغول اونا بشه خوبه چون بچه از حدود ۷ – ۸ ماهگی یاد میگیره ماشین رو روی زمین بکشه یا هل بده و کمکم یه جا بچینه. (باز هم تأکید میکنم ماشینهای ساده، و البته حواستون باشه که زیاد کوچک نباشه که احیانا بچه بخواد تو دهنش بزاره).
خیلی نکتههای دیگه در مورد وسائل و اسباببازیهای مربوط به این مرحله هست که انشاءالله در مطالب مختص بازی و اسباببازی مینویسم براتون.
خرداد ۹۳