خوب تا اینجا مراحل رشد رو از جنبههای مختلف بررسی کردیم ان‌شاءالله این پست آخرین پست در این موضوعه و میشه گفت این مقدمه طولانی رو به پایانه. ضمنا این پست کمی هم بوداره!!! یعنی در مورد مراحل رشد از نظر دفع ادرار و مدفوعه.
خوب طبیعتا بچه که به دنیا میاد کنترلی روی دفعش نداره و جالبه بدونید که اولش احساسش رو هم نداره و کاملا به صورت غیر ارادی دفع می‌کنه. احساس دفع از یه سنی شروع میشه و کم‌کم کنترل هم به وجود میاد. این احساس و کنترل هم یکی از نشانههای رشده. البته مثل بقیه ابعاد رشد برای این مراحل هم زمان قطعی وجود نداره اما خوب اگر یه بچه به ۳ – ۴ سالگی رسید و هنوز کنترل نداشت باید این موضوع رو جدی پیگیری کرد. مشکلات این بعد از مراحل رشد هم می‌تونه فیزیولوژیک باشه هم سایکولوژیک (همون جسمی و روانی خودمون). ضمنا کمک و تمرین شما در این بعد خیلی مؤثره و استرس و فشار هم تأخیر ایجاد می‌کنه. بنابراین دونستن این مراحل و کمک‌هایی که میشه به بچه‌ها کرد می‌تونه بهشون در این مسیر کمک کنه. خوب قبل از توضیحات بیشتر اول جداول مربوط به دفع ادرار و مدفوع رو به صورت جداگانه میارم بعد یک سری نکات که می‌تونه مفید باشه رو خدمتتون میگم.
| سن | مرحله رشد | فعالیتهای کمکی |
| تا ۵۲ هفته | تخلیه مثانه بدون اراده – عدم کنترل روی ادرار – خیس کردن پوشک بعد از غذا | آشنا کردن با لگن از حدود ۳۷ هفتگی به بعد |
| حدود ۱۲ تا ۱۳ ماه | هنوز قادر به کنترل تخلیه مثانه نیست | عادت دهید پس از غذا چند دقیقه روی لگن بشیند |
| حدود ۱۵ ماه | کم‌کم نیاز به دفع ادرار را حس میکند ولی نمی‌‌تواند آن را نگه دارد | از او بپرسید که می‌‌خواهد به توالت برود یا نه |
| حدود ۱۸ ماه | سیستم دفع هنوز نیاز به تکمیل دارد | موفقیت‌‌هایش در این زمینه را تحسین کنید |
| حدود ۲۱ ماه | تکرار ادرار در این سن | حفظ آرامش و چشم پوشی از شکست‌‌ها |
| حدود ۲ سال | به تنهایی روی لگن می‌‌رود | کمکش کنید مستقل شود |
| حدود ۳۰ ماه | از شما می‌‌خواهد در طول روز پوشک او را نبندید – خشک ماندن در اغلب موارد | تهیه شورت‌‌های آموزشی |
| سن | مرحله رشد | فعالیتهای کمکی |
| حدود ۱۸ ماه | معمولا دفع مدفوع پس از غذا خوردن | پس از هر وعده او را روی لگن بگذارید |
| حدود ۲ سال | احساس آرامش هنگام نشستن روی لگن | هر کاری با لگن میکند با آرامش و شادی باشد |
| حدود ۳۰ ماه | اشتیاق کودک برای تمیز بودن | اگر تمیز ماند او را تحسین کنید |
همونطور که در جداول میبینید مراحل خیلی چیز پیچیدهای نیست. اما همین چند مرحله ساده بعضی وقت‌ها نگرانیهای جدی‌ای رو برای والدین درست می‌کنه و بعضی وقت‌ها حتی تا ۶ – ۷ سالگی هم بچه‌ها روی کنترل دفع مشکل دارند.
حالا چند نکته رو در مورد دفع و مراحل تکمیل سیستم دفع و کنترل اون می‌نویسم و امیدوارم که مفید باشه.
۱- بچه‌ها در مورد دفع خیلی با هم متفاوتند و این از همون روزای اول واضحه مثلا یه بچه هست که روزی دو سه بار دفع مدفوع داره (به قول معروف شکمش کار می‌کنه) یکی هم هست دو سه روز یک بار. تا اونجایی که من خوندم و پرسیدم و با پزشک بچه‌ها مشورت کردیم اگر از یک حدی مثلا روی ۵ – ۶ بار بیشتر نباشه و از یک حدی کمتر مثلا هفته‌ای دو بار مشکل جدی محسوب نمی‌شه. البته خوب باید مثلا به اون‌‌هایی که کمتر دفع دارند از همون اول ملین داد و بعضا ماساژ شکم و کمک کردن در دفع هم خوبه. باز اینطور که فهمیدم اگر این کار نکردن به حدود یک هفته برسه (در بچههای زیر یک سال) باید جدی گرفته بشه و به پزشک مراجعه کنید. در مورد دفع ادرار هم بچه‌ها مختلفند اما اگر در زیر شش ماه مدت طولانی مثلا بیش از ۶ ساعت پوشک خشک مونده باشه باید بهش توجه کرد.
۲- یه وقتی میرسه که میبینید بچه یه لحظه همینطور می‌مونه یا به یه جا خیره میشه یا میره یه گوشه و زور می‌زنه، اون همون وقتیه که احساس دفع درش پیدا میشه. معمولا از ۷ – ۸ ماهگی به بعد این اتفاق میفته. در این شرایط هیچ کاری به کار بچه نداشته باشید و بذارید راحت باشه.
۳- قدیمیترها (مثلا مادربزرگای ما) بعضیاشون بچه رو از چند ماهگی حتی ۴۰ روزگی سرپا می‌‌‌گرفتن. حالا احتمالا مثلا اینقدر هم وای میستادن تا بچه یه کاری بکنه و احساس موفقیت میکردن. نمی‌دونم این کار درسته یا نه ولی به نظرم اگر دفعی هم اتفاق می‌فتاده خود بچه احساسی از این داشته مثلا با ریختن آب یا قلقلک دادن زانو بچه رو تحریک میکردن و این باعث تخلیه ادرار می‌‌شده. به نظر میرسه قبل از احساس دفع این کار خیلی مفید نباشه. (البته به نظر میرسه! چون خیلی کارهای قدیمیا بر اساس یک حکمتی بوده که بعضیش رو من نمی‌فهمم اینم یکیشه که یا من نمی‌فهمم یا واقعا مفید نبوده). به هر حال از حدود ۹ ماهگی یعنی وقتی که بچه کاملا می‌شینه، میشه کم‌کم با لگن آشناش کرد. البته نه اینکه بخواد ازش استفاده کنه فقط برای عادت کردن بهشه. یعنی اساسا تا ۱۸ ماهگی هیچ اصرار نکنید که در لگن کارش رو بکنه ولی اگر کرد تشویقش کنید.
۴- بعضی بچه‌ها به دلایلی ادرار و مدفوعشون رو نگه میدارن که این خیلی مضره و بیشتر ناشی از عوامل روانی هم هست. ضمنا نگه داشتن کنترل رو هم کم می‌کنه مخصوصا نگه داشتن مدفوع که یبوست و نفخ میاره و کنترل ادرار رو برای بچه خیلی سخت می‌کنه و بعضی وقتا بچه اختیار ادرارش رو از دست میده. حتما سعی کنید عوامل منفی دفع کردن رو چه از نظر روانی و چه از نظر تغذیه و اگر لازمه با دارو رفع کنید. در طب سنتی ما هم میگن یبوست مادر مرض‌ها است. بچه اگر به موقع و خوب تخلیه نشه علاوه بر مشکلات رشد جسمی دچار مشکلات روانی و خستگی و بی حالی هم میشه. ضمنا دفع بد یکی از عوامل کوتاهی قد هم شناخته شده (راست و دروغش گردن اونایی که شناختن). بنابراین برای بچههای زیر دو سال، دادن چیزهای ملین، تشویق هنگام دفع عدم وارد کردن استرس خصوصا وقتی بیرون خونه هستید و ماساژ شکم و تحرک می‌تونه مفید باشه. برای بچههای بزرگتر هم تحرک و خوردن غذاهای فیبردار و ملین و راحت دستشویی رفتن و بدون استرس بودن خیلی مهمه.
۵- اما یکی از درگیری‌های اغلب والدین از پوشک گرفتن بچه است. اولا عجله نکنید. قدیما مادرا چون باید کهنه میشستن عجله داشتن. الآن پدرا که باید پول پوشک رو بدن!! وقت گرفتن از پوشک در بچههای مختلف متفاوته از دو سال شروع میشه تا بعد از ۳ سال هم ممکنه برای بعضی بچه‌ها طول بکشه. طبیعی هم هست که اوایلش از دستشون در بره! که برای این هم این شرت‌های آموزشی اومده که تا حدی ضریب اطمینان رو بالا می‌بره. با این حال اگر دیدی از دست بچه در رفت به روش نیارید. کلا در این کار تشویق در مواقع موفقیت خیلی بهتر از تنبیه جواب میده.
۶- اوایلی که دارید بچه رو از پوشک می‌گیرید روزها می‌تونه خودش رو کنترل کنه اما شب‌ها نه. یه چندماهی برنامه روز و شب باید متفاوت باشه یعنی روزها بچه آزاد باشه که اون هم می‌تونه از چند ساعت در روز و با نظارت یا در محیطی خاص شروع بشه بعد کم‌کم زیاد کنید زمانش رو اما وقتی دیدی شب‌ها هم خشکه می‌تونید کامل از پوشک بگیریدش. ضمنا بعد از این هم ممکنه کم و بیش بعضی وقت‌ها خصوصا شب‌ها از دست بچه در بره که می‌تونید زیر دشکش یک چیز پلاستیکی پهن کنید که بیرون نزنه! البته چون بچه‌ها معمولا توی خواب یه جا وای نمیسن این کار خیلی فایده نداره فقط برای روحیه خودتون خوبه!!
۷- برای کسانی که مثل من به نجس و پاکی حساسند، توصیه می‌کنم این رو به روی بچه نیارید. چون در پست قبل نوشتم که بچه‌ها استاد گیر آوردن نقطه ضعف والدین هستند. اون‌وقت دیگه تا مدت خوبی نمی‌تونید درستش کنید! پیشنهاد می‌کنم برای اینکه خیلی به آب و آب‌کشی نیفتید یه جا رو به عنوان مقر مانور کودک تازه از پوشک گرفته شده در وقت‌هایی که آزاده تعیین کنید و با اونجا هم تا زمان موفقیت عملیات کاری نداشته باشید. آخرش یه دفعه اونجا رو آب بکشید. این راحتترین کاره!
۸- یک نکته خیلی مهم که خودمون تجربه‌اش کردیم اینه که اگر بعد از یکی دو هفته دیدید اشتباه کردید و الآن وقت از پوشک گرفتن بچه نبوده و پیشرفتی در این زمینه نداره بی‌خودی اصرار نکنید. مجددا یه دو سه ماهی پوشک ببندید به بچه تا اون شکست دفعه قبل از یادش بره بعد دوباره شروع کنید و ترجیحا با یک تکنیک و استراتژی متفاوت! اگر اون فرایند ناموفق رو ادامه بدید بعیده به سادگی بتونید به نتیجه برسید. ضمن اینکه تجربه بدی برای بچه میشه و بهش استرس وارد میشه.
۹- در بعضی موارد بچههای بزرگتر در شرایطی خاص ممکنه دوباره شب ادراری پیدا کنند یا حتی در روز هم خودشون رو خیس کنند و ممکنه این کار از روی عمد باشه. مثلا یک مورد سراغ دارم که یک بچه حدودا ۶ ساله وقتی بچه دوم به دنیا میاد یه همچین عکس‌العملی از خودش نشون داده و تا مدتی توی خونه کارش رو می‌کرده و دستشویی نمی‌رفته. در این شرایط همون کارایی رو بکنید که هنگام زلزله و بلایای طبیعی باید کرد! یعنی خونسردی خودتون رو حفظ کنید و با این موضوع به صورت یک چیز طبیعی برخورد کنید و سعی کنید حواس بچه رو از موضوعی که بهش حساس شده پرت کنید که این ممکنه با تغییر محیط باشه. باز هم اینجا تشویق بهتر از تنبیهه.
۱۰- بچه‌ها رو هر چند وقت یکبار (یکی دو سال یکبار خوبه) یک چکاپ کامل بکنید در این آزمایشات اگر خدای ناکرده مشکلاتی در سیستم دفع ادرار یا گوارش باشه معمولا خودش رو نشون میده. مثلا در پسر اول من یک سنگ‌ریزه کوچولو توی کلیه‌اش پیدا شد که خدا رو شکر با یک سری دارو و توصیههای تغذیه‌ای خوب شد. این مشکلات کوچک در اثر بی‌توجهی ممکنه به مشکلات بزرگتر تبدیل بشن.
خرداد ۹۳